Ας ξεκινήσουμε από το μύθο...

Αποφασίσαμε μαζί με τους συμμαθητές μου να προσεγγίσουμε το θέμα των σεισμών από το Θεωρητικό πλαίσιο ξεκινώντας από τη μυθολογία και καταλήγοντας στην πρόσφατη σεισμική δράση που διαπιστώνεται στο Βορειοανατολικό Αιγαίο.

Σε αυτή τη φάση η πρώτη ομάδα ασχολήθηκε με τη μυθολογική προέλευση της έννοιας των σεισμών.

Ας ξεκινήσουμε από το μύθο...

Στην Ελληνική μυθολογία ο Ποσειδώνας είναι ένας από τους κύριους Ολύμπιους Θεούς, ο υπέρτατος θεός των υδάτων, (λιμνών, ποταμών, πηγών) και κατ΄ επέκταση της θάλασσας (εξ ου και Πελαγαίος καλούμενος).

Το όνομα Ποσειδώνας είναι προϊόν και μόνο της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και δεν έχει καμία σχέση με άλλες αρχαίες ανατολικές γλώσσες. Η πιθανότερη εκδοχή για την προέλευση του ονόματος είναι ότι είναι σύνθετο από την λέξη πόσις ή πότις από την πρώτο-ινδο-ευρωπαϊκή ρίζα Potis που σημαίνει κύριος και την λέξη Δα που αντιστοιχεί στην Αττική λέξη Γη και έχει ως πρώτο-ινδο-ευρωπαϊκή ρίζα dheghom.

Τα  επίθετα που έφερε ο Ποσειδώνας αποδίδουν όλες εκείνες τις θεϊκές ιδιότητες κατά την περί αυτού αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων:

• Αιγαίος
• Ασφάλειος
• Γαιήοχος
• Γενέσιος
• Δαμαίος
• Δωματίτης
• Ελικώνιος
• Εννοσίγαιος, ή Ενοσίγαιος
• Ενοσίχθων
• Επιλίμνιος
• Ευρυκρείων
• Ευρυμέδων
• Επόπτης
• Ίμψιος
• Ίππιος
• Κρηνούχος
• Πατριγένειος
• Πατήρ
• Πατρώος
• Πελάγιος, ή Πελαγαίος
• Πετραίος
• Σεισίχθων
• Σωτήρ
• Ταύρειος
• Φράτριος
• Φύκιος
• Φυτάλμιος

Κατά την Ησιόδεια μυθολογία το σύμπαν διαιρείται σε τρεις ευκρινείς ζώνες - δίσκους. Την κεντρική, που κατέχει η θάλασσα επί της οποίας στηρίζεται ή επιπλέει η ξηρά, την υπεράνω αυτής που αποτελεί ο ουρανός ή αιθέρας και την κατώτερη την οποία αποτελεί ο Τάρταρος ή τα Τάρταρα, όπου και τα έσχατα πέρατα του κόσμου. 

Μετά την ήττα των Τιτάνων και του αγώνα κατά του Τυφωέα που ήταν η τελευταία πράξη της Τιτανομαχίας ο μεν κεραύνιος Δίας εγκαθίσταται στην ανώτερη ζώνη ως μόνος πατήρ επουράνιος, ύπατος μήστωρ (= πάνσοφος), "ορατών τε και αοράτων" (κατά Αισχύλο), ο δε Ποσειδώνας αναλαμβάνει κύριος του βασιλείου της Θάλασσας που υποβαστάζει την ξηρά και μέγας επόπτης του Ταρτάρου, ενώ ο Άδης αναλαμβάνει τη βασιλεία του Κάτω Κόσμου που βρίσκεται όμως εντός του μεσαίου γήινου δίσκου.

Κυριότερο σύμβολο - έμβλημα του Ποσειδώνα είναι το τρίαιχμο ή τριαινοφόρο δόρυ ή απλούστερα η τρίαινα, που αποτελούσε ταυτόχρονα σκήπτρο αναγνώρισης αλλά και μέσον ή όπλο επιβολής της θελήσεώς του. Με αυτή, κεντρίζοντας ανάλογα τη θάλασσα ή βράχους, προκαλούσε θεομηνίες, τρικυμίες, σεισμούς, καταποντισμούς, ηφαιστειακές εκρήξεις , αλλά και αντίστροφα γαλήνη, ηρεμία, στερεότητα μέχρι και ανάδυση στεριάς, ή ανάβλυση υδάτων, εξ ου και το παράγωγο ρήμα τριαινόω (= διασείω, κινώ, αναδεύω, ανασκάπτω, ανατρέπω, καταρρίπτω, κ.λ.π. πάντα με χρήση τρίαινας).

Ο P. Decharme επισημαίνοντας τον εξαιρετικά πλούσιο οριζόντιο διαμελισμό του ελλαδικού χώρου, που διαπλάσθηκε από τη θάλασσα, είτε με ήρεμη ενέργεια σχηματίζοντας κυκλοτερείς όρμους με αμμώδεις παραλίες, είτε ακόμη με βίαιες ενέργειες δημιουργώντας απόκρημνες και βραχώδεις ακτές, θεωρεί πολύ φυσικό οι αρχαίοι κάτοικοι του χώρου να θεωρούν τη διάπλαση αυτή έργο του Ποσειδώνα ή ιδιαίτερα σε κάθε παράλιο κρημνό, απόληξη ή αποκομμένα βράχια ή σκοπέλους εγκατεσπαρμένα φύρδην μύγδην να αναγνωρίζουν τη δράση της θεϊκής τρίαινας. Με δεδομένο ότι όλα τα ηφαίστεια της αρχαίας Ελλάδας βρίσκονταν μέσα στον αιγαιακό χώρο η δράση της τρίαινας του Ποσειδώνα στην ενεργοποίησή τους είχε καταστεί αναμφισβήτητη, εξ ου και τα σχετικά επίθετα του Ποσειδώνα (γαιήοχος, ενοσίγαιος, ενοσίχθων, σεισίχθων).

ΕΓΚΕΛΑΔΟΣ

Ο Εγκέλαδος στην Ελληνική Μυθολογία φέρεται ως αρχηγός των Γιγάντων, γιος του Τάρταρου και της Γης που έπαιξε όμως πρωτεύοντα ρόλο στη Γιγαντομαχία στην οποία και φονεύθηκε. Οι Αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως, όταν γινόταν σεισμός, ο Εγκέλαδος είχε θυμώσει και επειδή ήταν πολύ μεγάλος τράνταζε όλη τη γη.

Για τον Εγκέλαδο και τον θάνατό του σώθηκαν πολλές παραδόσεις. Σύμφωνα με μια εξ αυτών κατακεραυνώθηκε από τον Δία εναντίον του οποίου κινήθηκε, κατ΄ άλλη φονεύθηκε από τον ακόλουθο του Διονύσου τον Σειλινό, κατά την Τρίτη, που είναι και η επικρατέστερη, φονεύθηκε από την Αθηνά η οποία αφού τον έτρεψε σε φυγή έρριψε εναντίον του τη Σικελία ή το όρος Αίτνα με το οποίο και τον καταπλάκωσε. Ο Εγκέλαδος κινούμενος και στενάζοντας ενίοτε μέσα στο τάφο του προκαλεί εκρήξεις ηφαιστείων και σεισμούς.ια τον Εγκέλαδο και τον θάνατό του σώθηκαν πολλές παραδόσεις. Σύμφωνα με μια εξ αυτών κατακεραυνώθηκε από τον Δία εναντίον του οποίου κινήθηκε, κατ΄ άλλη φονεύθηκε από τον ακόλουθο του Διονύσου τον Σειλινό, κατά την Τρίτη, που είναι και η επικρατέστερη, φονεύθηκε από την Αθηνά η οποία αφού τον έτρεψε σε φυγή έρριψε εναντίον του τη Σικελία ή το όρος Αίτνα με το οποίο και τον καταπλάκωσε. Ο Εγκέλαδος κινούμενος και στενάζοντας ενίοτε μέσα στο τάφο του προκαλεί εκρήξεις ηφαιστείων και σεισμούς.

Ετυμολογικά ο Εγκέλαδος μάλλον αποτελεί σύντμηση (έγκειμαι + λας), που σημαίνει ο εγκατεστημένος στα πετρώματα, στο στερεό φλοιό της Γης.

Ο Εγκέλαδος ήταν κατά τους αρχαίους Έλληνες η ιδεατή ανθρωπόμορφη θεότητα, αλλά και αρχική αντίληψη της έννοιας του Σεισμού και ιδιαίτερα εκείνου του Ηφαιστειακού εκ του οποίου τόσο έντονα είχε δεινοπαθήσει ο ελλαδικός χώρος. Συνέπεια αυτής της αντίληψης είναι ότι τέκνα του Εγκέλαδου ήταν οι Γοργόνες, η Σφίγξ, η Λερναία Ύδρα, ο Γηρυόνης, ο Κέρβερος και άλλα μυθικά «τέρατα» (γεωλογικά φαινόμενα) που απέκτησε από την ΄Έχιδνα και είχαν ταλαιπωρήσει τους πρωτοέλληνες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τ. 20ος, σ. 590-592.
• Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου, τ. Θ΄.
• P. Decharme, Ελληνική Μυθολογία, Αθήναι, 1959.
• Π. Δορμπαράκης, Επίτομον Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, Εκδ. Εστία, Αθήναι, 1960.
• http://www.oasp.gr/node/2074